جناب مغز که حکمران بدن می باشد از عصبها برای ارتباط با سرزمینش استفاده می کند. عصبها اگرچه مهمترین راه ارتباط مغز با سایر اعضای بدن هستند اما قطعا تنها راه نیستند. در برخی موارد مغز فرامینش را با رها کردن یک سری مواد شیمیایی بنام هورمونها صادر می کند ماننند مدیریت رشد بدن و اشتها و متابولیسم.
عصب چیست؟
این سلولهای دراز و بی قواره! در واقع مثل سیم برق می مانند.
یک کابل برق را در نظر بگیرید که حاوی تعداد زیادی سیم برق است و البته هر سیم برق هم تعدادی رشته نازکتر دارد. وضعیت عصبها هم به همین منوال است. مثلا عصب سیاتیک مثل یک کابل قطور می باشد که از چند محل مجزا در ستون مهره ها از نخاع جدا شده و به اندام تحتانی می رود. جنس سلولهای عصبها با سلولهای مغز یکیست اما پوششان متفاوت است و بهمین دلیل و نیز محیط متفاوت اطرافشان در معرض بیماریهای متفاوتی(نسبت به سلولهای مغزی) هستند.
عصبها چگونه مریض می شوند؟
مریض شدن عصبها ناشی از موارد زیر است:
ضربه؛ ضربه یا همان تروما(trauma) می تواند به درجات مختلفی به یک عصب آسیب بزند. در بدترین شرایط کل عصب قطع خواهد شد که در این صورت امکان ترمیم خود بخودی آن کم خواهد بود.
اما ممکن است تنها پوشش عصب آسیب ببیند(بهترین حالت) یا ممکن است یک وضعیت بینابینی رخ دهد و پوشش به همراه مقداری از جسم عصب آسیب ببیند اما پیوستگی عصب از بین نرفته باشد. اینکه پیوستگی عصب در اثر ضربه حفظ شده باشد کمک شایانی به ترمیم صحیح آن(خود بخودی یا به کمک جراحی) می کند. موارد آسیب به عصب معمولا متخصص مغز و اعصاب برای تعیین ماهیت و شدت آسیب کمک می کند اما ترمیم آن در مواردی که نیاز به مداخله وجود داشته باشد به کمک جراح مغز و اعصاب یا جراح دست(یک جراح ارتوپد که در زمینه ترمیم عروق و عصبها آموزش دیده است) انجام می شود. در نهایت هم متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی نقش مهمی در بازگرداندن قدرت به عصب آسیب دیده دارند.
مواد سمی! تعجب نکنید! خیلی وقتها عصبهای محیطی در معرض سموم قرار می گیرند مانند آنچه در بیماری دیابت رخ می دهد. در واقع در صورت عدم کنترل دقیق قند خون عصبها به شدت بیمار خواهند شد. چیزی که باعث افت شدید کیفیت زندگی یک فرد مبتلا به دیابت می شود.
از سابر سموم می توان به سموم موجود در سیگار و نیز سرب اشاره کرد. مسمومیت با سرب بخاطر آلوده بودن مواد مخدر به آن شیوع قابل توجهی پیدا کرده است. این مسمومیت می تواند علائم سایر بیماریها را تقلید کند. دکتر عمادی یادآوری می کند که اولین موارد مسمومیت با سرب موجود در مواد مخدر، گاهی توسط متخصصین مغز و اعصاب به اشتباه به بیماری ALS (یک بیماری بدون علاج که باعث فلج چهار دست و پا و مشکلات دیگر می شود) نسبت داده می شد. و وقتی دکتر عمادی اولین موارد آن را در شیراز تشخیص دادند باور آن برای خیلیها آسان نبود که چگونه عصبهایی که با سرب بیمار می شوند چنین علائم ناتوان کننده ای ایجاد می کنند.
سوء تغذیه عصب! برخی ویتامینها مثل ویتامین B12 نقش بسیار مهمی در سلانت عصبها ایفا می کنند و کمبود آنها(که در رژیمهای گیاه خواری دیده می شود) می تواند باعث مریض شدن عصبها شود. البته کمبود B12 باعث درگیری مغز و نخاع هم می شود و سالها پیش (۱۳۸۸) دکتر فرهاد عمادی در این زمینه مقاله ای چاپ کرد و بیماری را معرفی کرد که بخاطر افت شدید ویتامین ب ۱۲ خون پس از عمل جراحی(بعضی داروهای بیهوشی چنین خاصیتی دارند!) دچار علائمی شبیه بیماری ام اس شده بود و حتی پلاکهایی در نخاع وی دیده شده بود اما دکتر عمادی با تشخیص صحیح کمبو ب ۱۲ این بیمار را کاملا درمان کرده و به زندگی عادی باز گردانده بود.
گیر افتادن عصب! عصبها در یک جاده اختصاصی مسیر خود را طی نمی کنند! بالاخره آنها هم باید موانعی راپشت سر بگذارند و گاهی یکی از این موانع کار دست عصب بیچاره می دهد. این مانع ممکن است یک لیگامان باشد(مانند آنچه در سندرم تونل کارپال اتفاق می افتد) یا یک برجستگی استخوانی(در آرنج تنیس بازان)
ام یکی از گیر افتادگی های شایه در اثر بیرون زدگی دیسکها رخ می دهد. در واقع عصبها از سوراخهای کوچکی در ستون مهره ها خارج می شوند و گاهی یک دیسک بین مهره ای هوس می کند بیرون بزند یا پاره شود و عرصه را بر عصب ما تنگ کند!
التهاب عصب. گاهی سیستم ایمنی بدن ما قاطی می کند. در واقع بعضی از سربازان ناشی سیستم ایمنی بجای اینکه به دشمنانمان حمله کنند در اقدامی ناجوانمردانه! خودمان را مورد هدف قرار می دهند! در مواقعی که هدف این حملات عصب ها باشند بسته به
میزان آسیب ممکن است با یک بیماری گذرا یا شدید و در مواردی حتی کشنده روبرو باشیم. معروفترین این بیماریها، بیماری گیلن باره است. که فرد معمولا فلج می شود اما بعد از یکی دو ماه بهبود می یابد. همین گیلن باره در موارد شدید که عصبهای مربوط به سیستم تنفس ما و یا عصبهای سیستم خودکار ما(که کار تنظیم کار قلب را بعده دارند) را درگیر کرده باشد می تواند کشنده باشد که البته امروزه به مدد پیشرفتهای پزشکی در صورت مراحعه بیمار چنین اتفاقی رخ نحواهد داد.
یک عصب مریض چه علائمی خواهد داشت؟
اینجاست که شما باید قدری بیشتر یاد بگیرید. گفتیم که عصبها سیم کشی های مغز ما هستند. این سیمها ممکن است از نواحی حرکتی، حسی یا خودکار(اتونوم) مغز آمده باشند. یک کابل عصبی ممکن است فقط حاوی یکی از رشته های حسی، حرکتی یا اتونوم باشد یا اینکه ترکیبی از دو تا یا هرسه.
۱۲ جفت از کابلهای عصبی مستقیم از مغز جدا می شوند که به آنها اعصاب جمجمه ای یا مرکزی هم می گوییم و ۳۱ جفت از نخاع که به به آنها اعصاب نخاعی یا محیطی گفته می شود. عصبهای محیطی پس از خروج از نخاع معمولا با هم تشکیل شبکه می دهند. یعنی چند تا عصب با هم ترکیب شده و از ترکیب آنها عصبهای جدیدی تشکیل می شود که به سمت اندام یا عضو هدف می روند.
علائم ناشی از بیماری عصبهای حسی شامی خواب رفتگی(مثل حسی که بعد از تزریق بی حسی دتدانپزشکی پیدا می کنید)، سوزن سوزن شدن یا گز گز مور مور شدن، سوزش و درد می باشد.
عبائم ناشی از مریض شدن عصبهای حرکتی عمدتا شامل ضعف درعضلاتی می باشد که توسط آن عصب سیم کشی شده اند اما گاهی علائم دیگری مانند لرزش هم دیده می شود.
علائم درگیری عصبهای اتونوم(خودکار) مفصل بوده و شامل مشکلات تعریق، افت فشارخون وضعیتی(در این حالت فرد موقع ایستادن دچار سرگیجه می شود ویا جلو چشمانش سیاهی می رود)، مشکلات تنظیم دما، تنظیم ضربان قلب، مشکلات جنسی، مشکلات گوارشی مانند یبوست یا اسهال یا حتی مشکلات بینایی می شود. دکتر عمادی بیماران زیادی در شیراز داشته است که منشا مشکلاتشان بیماری عصبهای اتونوم بوده است و بخاطر تشابه زیاد نشانه های این بیماران با بیماری سیستمهای دیگر مدتی با تشخیصهای دیگر مورد درمان قرار گرفته بوده اند.
(باید توجه داشته باشیم که هر کدام از مشکلات فوق ممکن است در اثر بیماریهای دیگری( مربوط به مغز، نخاع یا سایر ارگانها) هم ایجاد شده باشد. اما اگر بیماری با تشخزصهای دیگر درمان گرفته باشد و بهبودی حاصل نشده باشد پزشکش باید به فکر بیماری سیستم عصبی خودکار هم باشد).
انتشار قسمتی یا تمام این مطلب با ذکر منبع بلامانع است.