مغز حساس

اگر وقتی سوار هواپیما شده اید، دچار حالت تهوع می شوید بخاطر حساس بودن قسمتهای خاصی از سیستم تعادلی شماست.

تهوع حین پرواز

بد ماشین بودن نشانه حساس بودن سیستم تعادلی است.

مغز ما فرمانده مقتدری است که اندیشیدن و تفکر فقط قسمتی از هزاران مسوولیتهای اوست. دیدن، شنیدن، درد، حس گرما و سرما، درک بوها و مزه ها همه در مغز اتفاق می افتند و گوش و چشم و زبان و پوست تنها در نقش گیرنده عمل می کنند، پس یادمان باشد چشم اصلا قادر به دیدن نیست! تنها یک گیرنده خاص است که طیف کوچکی از امواج الکترومغناطیسی را دریافت و تبدیل به پیامهای قابل درک توسط مغز می کند. بقیه گیرنده ها مثل گوش و پوست و ...به روشهای مشابهی عمل می کنند. از طرف دیگر تمام فرمانهای حرکتی هم از مغز صادر می شوند.

کارکرد مغز

تمام زندگی در مغز جریان دارد.

همین الان که شما دارید این مقاله را مطالعه می کنید فرامین عصبی بسیار زیادی در کسری از ثانیه از قسمتهای مختلف مغز صادر می شود تا چشم شما به آرامی حرکت کند و کلمات را گم نکند. همه دستورهای حرکتی قبل از رسیدن به عضلات هدف باید توسط قسمتهای خاصی از مغز فیلتر و پاکسازی شوند. در غیر اینصورت حرکتهای ارادی ما خیلی زمخت و عجیب و غریب انجام خواهند شد. مثلا اگر مخچه دچار مشکل شود تعادل فرد بصورت کلی از بین خواهد رفت و با وجود اینکه قدرت عضلانی فرد مشکلی ندارد وی قادر به راه رفتن نخواهد بود و بلافاصله به زمین می خورد. تلو تلو خوردن ناشی از مصرف الکل هم ناشی از تاثیر آن روی مخچه است. اما مخچه تنها ارگان تعادلی مغز نیست، یکی از ساختارهای مهم که در تعادل حرکات سر و گردن دخالت دارد گوش داخلی است.

سرگیجه گوشی

در این تصویر حلزون گوش داخلی و مجاری نیم دایره را بخوبی میبینید.

اگر گوش داخلی دچار مشکل شود کافیست کمی سرتان را تکان دهید در انصورت دچار توهم خواهید شد! و تصور خواهید کرد که دنیا دارد پیرامون شما می چرخد، در حالیکه همه چیز ثابت است. گوش داخلی با مراکز تهوع و استفراغ در مغز همکار است و همین که تحریک شود سر و صدای فرماندهی استفراغ در مغز هم بلند می شود و فرد دچار تهوع می شود. بر گردیم به اول قصه؛ اگر الان که سوار هواپیما هستید و این مقاله را مطالعه می کنید دچار تهوع شده اید بخاطر بار اضافی مفاهیمی که این مقاله به شما منتقل می کند نیست! و احتمالا هیچ ربطی هم به اضافه باری که با خود به هواپیما آورده اید ندارد! اضافه بار وارد شده بر سیستم تعادلی شما ناشی از حرکت شما با سرعت بالاست. حالا بسته به میزان حساس بودن گوشهای داخلی شما ممکن است صرف همین سرعت بالای هواپیما کافی باشد تا دچار تهوع شوید، ممکن است سیستم شما قویتر باشد و صرف سرعت بالا، بلایی به سر تعادل شما وارد نکند و لازم باشد هر از گاهی هواپیما تکانی بخورد تا اتفاقی بیفتد و دچار حالت تهوع شوید. گاهی هم بار اضافی حرکات چشمان شماست که باعث تهوع در حین سفر می شود.

مکانیسم تعادل

گوش داخلی نقش عده ای در حفظ تعادل چشمها دارد

درچند سطر بالاتر‌گفتیم هر فرمان حرکتی که از مغز صادر می شود در ادامه باید فیلتر شود و یکی از فیلترهای خیلی مهم که حرکتها را نرم و صاف می کند فیلتر تعادلی است، حرکت چشمها وقتی که چیزی را دنبال می کنید نیازمند فرامین حرکتی مغزی متعددی است که می تواند روی سیستم تعادل شما در شرایطی که تحت فشار است، یک بار اضافه تر ایجاد می کند. پس اگر الان دچار حالت تهوع شده اید دیگر به خواندن مابقی این نوشته ادامه ندهید و با خیره شدن به یک نقطه دوردست به چشمانتان و در نهایت به سیستم تعادلتان استراحت بدهید. در مواردی هم که این سیستم تعادل شما بیش از حد حساس است می توانید قبل از پرواز از داروهایی استفاده کنید که حساسیت آنها را کم کند. ضمنا اگر همیشه موقع سوار شدن به هواپیما دچار تهوع می شوید بهتر است که صندلی کنار پنجره را انتخاب کنید تا در مواقع تغییر سرعت مثل اوج گرفتن یا فرود یا تکانهای هواپیما نقطه ثابتی در در دوردست برای خیره شدن داشته باشید، بدین ترتیب از اضافه بار حرکت چشمها بر روی سیستم تعادلی جلوگیری می کنید.

تهوع حین پرواز

اگر دچار پرواز زدگی می شوید صندلی کنار پنجره را انتخاب کنید.

اما این حساس بودن مغز صرفا محدود به ساختارهای تعادلیش نمی شود. تعداد بسیار زیادی از ما حساسیت خاصی در قسمتهای مختلفی از مغزمان داریم که باعث سردردمان می شود. این حساسیتها حتی می تواند سبب بروز تشنج در بعضی افراد بشوند،
گاهی هم قسمتهای حساس مغز علائمی ایجاد می کنند که به آنها "اورا" می گوییم، حالا با من به دنیای شگفت انگیز اوراهای مغزی قدم بگذارید، شاید شما هم یکی از این اوراها را تا کنون تجربه کرده باشید!

اوراها اصولا ناشی از روشن یا خاموش شدن بعضی مناطق مغز هستند مثلا اگر برخی مناطق دخیل در سیستم بینایی ما بدون اینکه لازم باشند روشن شوند ممکن است شما یک سری نورهای جرقه زن یا زیگزاگ را مشاهده کنید یا اگر آن سلولهای عصبی در جایی که باید روشن باشند، خاموش شوند ممکن است قسمتی از میدان دید شما حذف شود البته این اتفاقات دلایل دیگری بجز خاموش و روشن شدن سلولهای خاص هم دارند. مثلا ممکن است از دست رفتن ناگهانی میدان دید نشان دهنده مشکل در خونرسانی به مغز و در اصل نوعی سکته باشد اما خاصیت اوراها این است که به سرعت ایجاد می شوند و خیلی هم دوام نمی اورند. پس افتراق آنها از سکته یا حمله ام اس که عمدتا بیشتر از یک ساعت طول می کشند کار سختی نیست.

برای آشنایی با دنیای شگفت انگیز اوراهای مغز روی تصویر کلیک کنید.

تقریبا هر سیستمی می تواند دچار اورا شود و خاموش و روشن شدن سلولهای هر سیستمی از مغز علائم خاص خود را ایجاد می کند. بنابراین وزوز گوش و کاهش شنوایی که بصورت گذرا باشند، یا علائم گذرای حسی مانند گزگز مورمور شدن یا بی حس شدن یک اندام یا صورت، عدم تعادل، سرگیجه، ایراد در تکلم، پرش یک عضو و بسیاری نشانه های دیگر می توانند یک اورا باشند، بشرط کوتاه و گذرا بودن. گاهی هم فرد اوراهای جالبی را تجربه می کند مانند اورای آلیس در سرزمین عجایب که در این حالت اندازه و شکل اجسام را متفاوت می بیند.

آیا اوراها، توهم هستند؟

در اصل بله، چون تفسیر اشتباه مغز از واقعیتهای بیرون هستند اما ما معمولا توهم را به تفسیرهای پیچیده تر مغزی نسبت می دهیم. در واقع مغز ما پس از دریافت سیگنالهای اولیه حسی از گیرنده های مختلف مثل چشم و گوش، ابتدا آن پیامها را بصورت خیلی ساده کد گذاری می کند مثلا در مورد اطلاعات بینایی بصورت نقطه و خط سپس پیامهایی از این مراکز ارداک اولیه به سمت مراکز ادراک قدرتمندتر سطح دو و سطح سه می رسند تا ماهیت کامل آنچه که حس شده درک شود و مثلا شما در نهایت متوجه شوید که یک گل دیده اید. بنابراین اگر تحریکات نابجای مغزی در لایه های دو و سه ادراک اتفاق بیفتد دیگر ما با یک اورای ساده مثل نور جرقه زن مواجه نیستیم و دقیقا شکل را می بینیم و کار به جایی می رسد که ممکن است شکلهای کاملا طبیعی را ببینیم در صورتیکه آنها در پیرامون ما وجود ندارند و زاییده مغز ما هستند که در این حالت به آنها توهم می گوییم.

اورا چیست

اوراهای حسی ممکن است مانند علائم سایر بیماریها مثل

ام اس، دیسک، مشکلات عصبها و...بنظر برسد.

اگر احساس کردید که بحث ما دیگر از این پیچیده تر نمی شود در اشتباهید هنوز پله آخر باقی مانده! اما منظره ای که پس از بالا رفتن از این پله آخر خواهید دید آنقدر زیباست که ارزش طی کردن آن را دارد. گفتیم که گیرنده ها(مثل چشم) سیگنالهای خام را به مراکز ادراک اولیه می فرستند و این سیگنالها در لایه های مختلف مغز دستخوش تغییراتی می شوند تا ما بطور مثال قادر به دیدن و درک یگ گل باشیم. اما ما نسبت به آنچه از محیط بیرون درک می کنیم"احساس" هم داریم، مثلا ممکن است از ظاهر یا عطر همین گلی که مثال زدیم خوشمان بیاید یا از دیدن یک مار وحشت کنیم یا عاشق بادیدن چهره معشوق حسهای زیبای فراوانی را تجربه کند. در واقع پیامهای حسی در مسیر پیچیده درک شدن در مغز، سری هم یه مراکز احساسی مغز که عمدتا در عمق مغز قرار دارند می زنند و سبب ترشح مواد مختلف شیمیایی مثل دوپامین و سروتونین می شوند که خود باعث تجربه در این مناطق باعث تجربه احساسهای مختلف می شوند. حال فرض کنید که مراکز احساسی مغز ما دچار همان تحریکهایی بشوند که در مورد اوراها گفتیم در آنصورت ممکن است فرد بدون دلیل احساساتی مانند ترس و اضطراب را تجربه کند و یا حتی سرخوش شود این احساسات مختلف هم اگر ماهیتی گذرا داشته باشند هم خانواده همان اوراها خواهند بود.

اما می دانیم که مغز کارکرد الکتریکی دارد و گاهی این اوراها یعنی تحریکات نابجا از نقطه ای که ایجاد شده اند به بخشهای دیگری از مغز سرایت می کنند و مثلا به مناطقی می رسند که باعث ایجاد درد در قسمتهای مختلفی از سر، گردن و یا حتی شانه ها می شوند حالتی که به آن میگرن با اورا می گوییم(قدیمها به میگرن کلاسیک شهرت داشت). حالا تصور کنید که فردی ابتدا دچار اورای گوارشی شود، یعنی فرماندهی معده در مغز وی تحریک شود و دچار دل آشوب یا علائم دیگری مانند رفلاکس شود. بعد همان اختلال الکتریکی که باعث ایجاد اورای گوارشی شده به قسمتهایی از مغز برسد که باعث ایجاد سردرد شود. فرد شاهد این توالی خواهد بود: ابتدا معده و شکم وی به هم می ریزد و بعد دچار سردرد می شود و چنین نتیجه می گیرد که این جناب معده است که مسبب سردرد شده در حالیکه مشکل معده هم قسمتی از تابلو میگرن فرد و ناشی از تحریکات مغزی بوده است.

روی تصویر کلیک کنید تا ارتباط معده و سردرد را متوجه شوید.

اصولا میگرن یعنی مغز حساس! مغزی که کاملا سالم است اما حساس تر است مثلا به نور، بو، صدا و حتی به لمس. بسیاری از مبتلایان میگرن موقع سردرد قسمتهایی از پوست سرشان حساس می شود بگونه ای که حتی نمی توانند آن را شانه کنند. و نهایتا حساس بودن قسمتهای دخیل در ایجاد درد است که باعث ایجاد سردرد می شود. سردردی که گاه طاقت فرساست و باعث اختلال در زندگی روزمره فرد می شود.

یکی از قسمتهای دیگری که در افراد میگرنی حساس می شود همان قسمتهای تعادلی گوش داخلی است که باعث می شود که گاه فرد دچار سرگیجه شود و احساس کند که خودش یا محیط اطرافش در حال چرخش هستند. پس اگر کسی مبتلا به میگرن باشد بیشتر احتمال دارد که با سفرهای هوایی دچار سرگیجه یا تهوع و استفراغ شود. مبتلایان به میگرن به استرسها هم حساس تر هستند و اغلب با تنشهای عصبی دچار حملات میگرنی می شوند.

اهمیت این نکته در این است که بسیاری از انسانهای دور و بر ما دچار میگرن هستند(شیوع میگرن بین ۱۲ درصد تا بیش از ۵۰ درصد در مطالعات مختلف گزارش شده است). بنابراین ممکن است که ما ناخواسته دوست یا همکار و یا مسافری که کنار ما در تاکسی، اتوبوس، مترو یا هواپیما نشسته است را دچار حمله میگرنی کنیم. مثلا با زدن عطرهای تند، بلند صحبت کردن و یا وارد کردن استرس.

اما میگرن یا وجود شیوع بسیار زیادش چیزی نیست که مثل رنگ مو یا قد یا اندازه بینی از ظاهر شخص مشخص باشد. پس حواسمان باشد که ناخواسته باعث رنجش همنوعانمان نشویم، چرا که مغزهای حساس تر از ما کم نیستند. برای اینکه بدانید چه رعایتهایی را باید در مواجهه به مبتلایان میگرن انجام دهید روی تصویر زیر کلیک کنید: