مکانیسم سردرد

تمام درهای ما در مغز است که حس می شود و نه در عضو مربوطه. حال آنکه مغز خود گیرنده درد ندارد!

یعنی اگرانگشت دستتان را ببرید، هنگام این برش کلی مدار حسی در مغز فعال می شود وما قادر خواهیم بود با دستگاه های خاص(ام ار ای فانکشنال) قسمتهایی از مغز را که تحریک شده اند ببینیم اما اگر کارد جراح بر روی بافت همین مغز شکاف ایجاد کند هیچ دردی حس نخواهد شد. بهمین خاطر در بسیاری از اعمال جراحی مغز، فرد بیدار و هوشیار است و می تواند دستورهای جراح را انجام دهد چرا که ضرورتی به بی حس کردن بافتی که توانایی حس درد را ندارد نیست.

پس چرا سردرد می گیریم؟

پاسخ بسیار ساده است. سر ما فقط حاوی مغز نیست، ماهیچه و پوست و عروق خونی هم دارد. عصب های جمجمه ای هم هستند خصوصا عصب پنجم که در خیلی سردردها مثل میگرن مورد اتهام است. خود استخوان جمجمه مانند هر استخوان دیگری گیرنده درد دارد وقتی هم که به جمجمه داخل شوید فقط این مغز نیست که پیش روی شما قرار می گیرد! اول پرده هایش را می بینید که آنها هم گیرنده درد دارند. پرده های مغز یا همان مننژها مانند بالشتکی بین مخ و جمجمه قرار می گیرند تا بافت نرم مغز به بافت خشک و استخوانی جمجمه ساییده نشود.
اینها(پرده ها) سه لایه هستند. سخت و عنکبوت و نرم! سختش همان سخت شامه است که به کاسه جمجمه چسبیده و نرمش می شود نرم شامه که به مخ چسبیده و منطقی هم همین است! لایه زمخت تر پرده(سخت شامه) باید بیرون باشد و لایه لطیف تر(نرم شامه) درون! بین این دو لایه پرده عنکبوتیه قرار دارد. درست مثل زمانیکه یک عنکبوت بین لایه های پرده اتاق شما تار تنیده باشد.

این پرده ها درد را حس می کنند و اتفاقا دردی ایجاد می کنند عجیب! دردی که شدیدتر از هر درد دیگری است و دلیلش این است که این پرده ها محافظ مغز هستند و اگر مهاجمی به آنها تجاوز کند باید که شدیدترین درد عالم را ایجاد کنند که هر آنچه می توانید انجام دهید تا مختان درگیر نشود.
اما این مهاجمان کدامند؟ چه چیزهایی می تواند پرده ها را مریض کند؟
این پرده ها حاوی عروق خونی هستند هم عروق خونی که به مغز غذا و اکسیژن می رسانند(شریانها) هم آنها که دی اکسید کربن و مواد زاید را از آن دور می کنند(سینوسها). یک لحظه روی پرانتزی که همین الان دیدید تمرکز کنید! نگفتیم سیاهرگ بلکه گفتیم سینوس و البته منظورمان سینوسهایی که عفونت می کنند و ایجاد سینوزیت می کنند نیست! آن سینوسها فضاهای خالی درون استخوان جمجمه هستند که شما تا الان بیش از ۱۰۰۰ بار اسمشان را شنیده اید و این سینوسها که حاوی خون تیره هستند فضاهای داخل پرده ها هستند(داخل سخت شامه) که تنها شباهتشان به سیاهرگهای سایر نواحی بدن فقط یک پوشش نازک درونی است. این سینوسها نیازی به داشتن دیواره ای قطور مانند وریدهای بزرگ سایر مناطق بدن ندارند چرا که پرده های مغز مثل شیر از آنها محافظت می کند.

این سینوسها محل تخلیه مایع مغزی نخاعی هم هستند.
حالا تصور کنید که یک لخته مسیر سینوسها را ببندد! خون و مایع مغزی نخاعی تخلیه نمی شود. مغز متورم می شود و فشارش بالا می رود.

اگر می خواهید در باره فشار مغز بیشتر بدانید روی تصویر زیر کلیک کنید:

متخصص مغز و اعصاب با چنین وسیله ای متوجه بالا رفتن فشار مغز می شود.

از آنجا که جمجمه ای سخت مغز را احاطه کرده است و راه فراری ندارد بنابراین مغز له می شود! پس برای جلوگیری از له شدن مخ، لخته ایجاد شده در سینوس دردی می دهد بس عظیم تا که پزشکها به دادش برسند، دیر بجنبند مغز له و لورده خواهد شد(البته در موارد لخته های جزئی تر سردرد خیلی شدید نخواهد بود چرا که فرصت هست).

برای اینکه بدانید بعد از ایجاد لخته در سینوسهای مغزی چه اتفاقی می افتد و چگونه می توان از آن جلوگیری کرد مطلبی که توسط دکتر فرهاد عمادی متخصص مغز و اعصاب تحت عنوان ترومبوز سینوس وریدی در همین سایت نوشته اند را مطالعه کنید:

از آنجا که این عارضه(ترومبوز سینوس وریدی) بصورت نادر بعد از تزریق بعضی از انواع واکسن کرونا هم رخ می دهد مطالعه این مطلب خالی از لطف نخواهد بود.

مصرف قرصهای ضد بارداری در افرادی که میگرن با اورا دارند ریسک ایجاد لخته

در وریدهای سینوسی مغز را زیاد می کند.

اما اتفاق وحشتناک دیگر به دست شریانهایی رخ می دهد که درون پرده وسطی(بین تارهای عنکبوت!) هستند. گاهی به دلایلی(عمدتا ارثی) قسمتی از دیواره یکی از شریانهای مغز ضعیف است و به مرور در اثر فشار خونی که درونش جریان دارد(منظور فشار خون بالا نیست) این قسمت ضعیفتر مثل یک بادکنک از کناره رگ بیرون می زند و وای به حال روزی که این بادکنک پاره شود!

اگر مایلید چند تا اصطلاح پزشکی یاد بگیرید الان فرصت خوبی است! به این بادکنک می گوییم "آنوریسم" و به خونریزی ناشی از آن SAH می گوییم. SAH مخفف اصطلاح Subarachnoid hemorrhage ( خونریزی ساب آراکنوئید) به معنی خونریزی تحت عنکبوتیه است.

خلاصه خون پرفشار بیرون می زند و فضای عنکبوتیه پر از خون می شود. اما این فضای عنکبوتیه حاوی مایع مغزی نخاعی هم است(اگر روی لینک مربوطه برای شناخت این مایع که در سطور بالا گذاشتم هنوز کلیک نکرده اید اینجا کلیک کنید!) در نتیجه فاجعه ای به بار می آید و فشار مغز به صورت کشنده ای بالا می رود. این بادکنک منفجر شده برای بیمار، انفجار یک بمب را در سر تداعی می کند. بیمار بیچاره در چنین مواقعی می گوید یک چیزی در سرم منفجر شد! هیچ چیز دیگری نمی تواند دردی به این سرعت ایجاد کند به همین خاطر در جمع خانوادگی سردردهای رعد آسا درد ناشی از خونریزی ناشی از پارگی این بادکنک(آنوریسم) سالار است!

سردرد شدید

برای اینکه در باره سردردهای رعدآسا بدانید

روی تصویر کلیک کنید.

یک دقیقه تنفس کنید کمی کش و قوس بدهید و هر وقت آماده بودید ادامه مطلب را بخوانید!

راستی برای آموزش فعالیتهای ورزشی مناسب تقویت عضلات این سایت را ببینید، محشر و رایگان!

در سایت ویکی ماسل بسته به جنسیت خود روی تصویر مربوطه

و عضلاتی که می خواهید کلیک کنید و بقیه ماجرا را ببینید!

خوب کجا بودیم؟! به دنبال پیدا کردن دلیل اینکه چرا با وجود اینکه مغز گیرنده درد ندارد ما سردرد می گیریم، جمجمه را باز کردیم و رسیدیم به مننژها(پرده های مغز) و گفتیم که اینجا جایی است که شدیدترین دردهای عالم حس می شود و این البته بخاطر شعور خودخواهی مغز است! وقتی که خطر به نزدیکترین مکان ممکن به مغز یعنی به پرده های محافظش رسیده باشد بدیهی است که شدیدترین درد ممکن برای نجات مغز حس شود!

گفتیم که لخته شدن خون درون سینوسها (ترومبوز سینوس وریدی) و پارگی بادکنها!(خونریزی ساب آراکنوئید) در همین پرده ها رخ می دهند و از درد و خطرشان گفتیم. مورد سومی که پرده ها را درگیر می کند و بسیار اسمش را شنیده اید "مننژیت" است.

باز هم آموزش اصطلاحات پزشکی به زبان ساده:
مننژیت در واقع ساده شده مننژیتیس(مننژ + ایتیس) است. پسوند itis به مفهوم التهاب است پس مننژیت یعنی التهاب مننژ یا همان پرده های مغز.

مننژیت معمولا یک اتفاق عفونی است یعنی میکروبها پرده های مننژ رامریض می کنند اما در موارد نادری می تواند غیر عفونی هم باشد. مننژیت هم دردی می دهد فجیع و البته بخاطر وجود تب و علائم همراه تشخیصش چندان سخت نیست.

تا الان سه دلیل سردرد را متوجه شدید! نزدیک شدن خطر به مغز و فعال شدن گیرنده های درد پرده های مغز.
اما کار ما با این مننژها تمام نشده. مدل دیگری از خونریزی هم در آنها رخ می دهد و آن خونریزیهای ناشی از ضربه به سر است که در تصادفات و سقوط از ارتفاع به کرات رخ می دهد.
این خونریزیها دو مدل شایع دارند: یک مدل روی سخت شامه و مدل دیگر زیر سخت شامه اتفاق می افتد و هر دو سردرد شدید می دهند. البته گاهی در مدل زیر سخت شامه ای(تحت سخت شامه یا ساب دورال) خونریزی بتدریج رخ می دهد.

اتفاقی که در مسن ترها و بدنبال ضربات جزئی تر مانند زمین خوردنهای ساده رخ می دهد. در این موارد اثر فشاری حاد ایجاد نمی شود و این خونریزی تحت سخت شامه ای حاد(کرونیک ساب دورال هماتوما) ممکن است بی علامت باقی یماند یا سبب علائمی بجز سردرد مانند کاهش حافظه شوند.

هماتوم ساب دورال

در اثر خونریزی ساب دورال بافت مغز تحت فشار

قرار گرفته و به سمت مقابل فشرده شده است.

نوع فوق سخت شامه ای که بین پزشکان با نام علمیش به اسم اپی دورال هماتوما معروف است یک فریبکار بزرگ است! فردی را در نظر بگیرید که تصادف کرده و به سرش ضربه وارد شده است. در همان ابتدای کار سرش بخاطر ضربه درد می گیرد، این درد بخاطر فشار به استخوان جمجمه است و مثل هر درد ناشی از ضربه به سر که همه تجربه کرده ایم پس از چند لحظه فروکش می کند و فرد دیگر سردرد ندارد. حتی ممکن است پس از ضربه برای لحظاتی هم فرد بیهوش شود اما هوشیاری خود را دوباره بدست می اورد و در حالیکه بتدریج خون دارد در فضای بین سخت شامه و جمجمه گسترش پیدا می کند فرد وضعیتی کاملا عادی دارد تا اینکه خون به اندازه کافی پشت سخت شامه جمع می شود و بخاطر اثر فشاری روی بافت مغز فرد را به کما می برد.

حال به درون بافت مغز سر بزنیم جایی که گفتیم گیرنده ای برای درد ندارد. پس اگر یک تومور درون مغز رشد کند بیماربطور معمول متوجه دردی نخواهد شد. در این مواقع معمولا تومور به اندازه ای رشد می کند که بدون اینکه دردی ایجاد کرده باشد موجب اختلال در کارکرد مِغز شود مثلا فرد دچار افت کارکردهای پیچیده تر مغز مثل تمرکز و حافظه می شود. اما گاهی این تومورها باعث افزایش فشار مغز میشوند. معمولا بخاطر رشد بیش از حد. پس زمانی که تومور بافت مغز کارش به سردرد برسد کار از کار گذشته و خیلی دیر شده است. البته همیشه اینطور نیست گاهی تومور مغزی بخاطر مکان خاصش با رشد مختصری می تواند ایجاد سردرد کند و آن زمانی است که تومور در نزدیکی و یا حتی در مسیر جریان مایع مغزی نخاعی است و بخاطر اثر فشاری روی سیستم جریان این مایع در همان اوایل رشدش فشار مغز را بالا می برد و ایجاد سردرد می کند. برای اینکه در باره فشار مغز بیشتر بدانید اینجا کلیک کنید و مقاله دکتر فرهاد عمادی را در این زمینه ببینید.

تومور مغزی

تومورهای مغز اغلب علائمی بجز سردرد دارند.

سردرد می تواند نشانه خونریزی در تومور باشد.

گاهی هم یک توده به سرعت داخل مغز گسترش می یابد! اتفاقی که در مورد خونریزی های داخل بافت مغز رخ می دهد. در این حالتها هم فشار مغز سریع بالا می رود و سردرد ایجاد می کند. سردردش شدید است و این اتفاق معمولا در مبتلایان به فشارخون رخ می دهد هرچند که همان تومورمغزی آهسته رشد هم که می توانست مدتها بدون درد باقی بماند اگر خونریزی کند فرد دچار سردرد حاد خواهد شد.

این مطلب بزودی توسط دکتر عمادی تکمیل می شود. بعد از تکمیل از طریق اینستاگرام اطلاع رسانی خواهد شد.