سیستم ایمنی به زبان ساده

سیستم ایمنی ما مانند یک ارتش است. نیروی هوایی ، دریایی و زمینی دارد، تفنگ دارد، تانک دارد موشک دارد پس این ارتش ترکیبی از سربازان و سلاحهای مختلف است. محدود به گلبولهای سفید هم نمی شود مثلا پوست و مخاطات شما، اشک، بزاق و اسید معده هم قسمتی از این ارتش هستند. اما گلبولهای سفید به عنوان پیاده نظام نقش بسزایی در جنگها دارند آنها ممکن است دشمن را به روشهای مختلفی از پا در بیاورند، مثلا حتی گاهی دشمن را می خورند(ماکروفاژها)!
این ارتش سفید نیروهایی دارد که غیر اختصاصی عمل می کنند. یعنی کاری ندارند که دشمن از کدام کشور حمله ور شده است اما گروهی کماندو ورزیده هم وجود دارند که بطور تخصصی برای دشمنهای مشخص تربیت شده اند. دو پادگان اصلی برای آموزش این کماندوها در بدن وجود دارد: غدد لنفاوی و غده تیموس.

در طول حیات بدن ما مرتب مورد هجوم بیگانگان قرار می گیرد و دشمنانی که بتوانند از سد دفاعی اولیه که همان سربازان غیر اختصاصی هستند  عبور کنند توسط کماندوها(لنفوسیتها)نابود می شوند. اولین باری که یک بیگانه به یک کماندو معرفی می شود، ضمن نبرد یک خاطره از دشمن در پادگانهای کماندوها ایجاد می شود. در پادگانها(تیموس و غدد لنفاوی) از خاطره ایجاد شده برای تربیت کماندوهای جدید استفاده می شود. حالا در مواجهه بعدی تعداد زیادی کماندو از قبل آموزش دیده به میدان می آیند و نبرد با قدرت بیشتری پایان می پذیرد. اساس کار واکسنها هم به همین ترتیب است. در واکسیناسیون در واقع ما دشمنان ضعیف شده یا مرده یا قسمتی از لاشه آنها را وارد بدن می کنیم. طبیعی است که در این حالت دشمن دیگر توانایی تکثیر را ندارد. سیستم ایمنی ما با این دشمنان ضعیف شده مواجه می شود و از آنها تصویری را به یادگار نگه می دارد. قیافه آنها را خوب بخاطر می سپارد تا به سربازانش یاد دهد که دشمن چه شکلی است. از این به بعد اگر بجای واکسن،  دشمن واقعی وارد شود با کماندوهای آموزش دیده مواجه می شود و در بدو ورود و قبل از آنکه به بدن ما خسارت جدی وارد کند از پا در خواهد آمد.
اما این کماندوها(لنفوسیتها) به روشهای گوناگون دشمن را از پا در می آورند. یکی از این روشها تولید و ترشح پادتن(آنتی بادی) است. آنتی بادیها بصورت ساده مانند قفل و کلید عمل می کنند. یعنی  آنتی بادی ها با پوشش بیرونی(اپی توپ) های آنتی ژن ها(دشمن) جفت و جور می شوند. اینکار یا مستقیما باعث از بین رفتن دشمن می شود یا باعث شناسایی دشمن توسط نیروهای خودی می شود. در این حالت سایر نیروهای خودی با ترشح سم یا بلعیدن مهاجم به قائله خاتمه می دهند.

حال برویم بر سر اصل قضیه! آنتی بادیهای مونوکلونال و پلی کلونال. آنتی بادیهای پلی کلونال مثل شاه کلید عمل می کنند. آنها اغلب قفلها را باز می کنند، هرچند گاهی به زحمت! اما آنتی بادیهای مونوکلونال اختصاصا برای یک قفل طراحی شده اند که ممکن است قفل سختی باشد و با شاه کلید باز نشود.
یک روزی به ذهن بشر رسید که از روشی که ارتش ایمنی دارد برای نبرد با بیماریهای غیر میکروبی استفاده کند. ایده ای عجیب و جالب. کافی است که چهره مولکول یا سلولی که می خواهیم از بین ببریم را به نیروهای ارتش نشان بدهیم و به آنها بگوییم که این یک دشمن است حالا ارتش ما یک سری کماندو اختصاصی برای این دشمن غیر میکروبی تربیت می کند. این دشمن غیر میکروبی می تواند یک سلول سرطانی باشد یا یک پروتئین مزاحم یا حتی سربازان خائن ارتش سفید ما! بله گاهی برخی سربازان سلولهای ایمنی فریب می خورند و به ما خیانت می کنند. آنها به قسمتهای مختلف بدن خودما حمله ور می شوند. مثلا ممکن است به مفاصل هجوم ببرند و جنگی را برپا کنند که به آن روماتیسم مفصلی می گوییم. ممکن است کبد، کلیه، پوست و بسیاری ارگانهای دیگر دچار حمله خائنین یا همان بیماریهای خود ایمنی شوند. یک بیماری معروف خودایمنی در مغز، بیماری ام اس می باشد. در این بیماری پوشش سلولهای عصبی در مغز و نخاع مورد هجوم قرار می گیدند. اگر پوشش سلولهای عصبی محیطی(خارج از مغز و نخاع) دچار بیماری خود ایمنی شوند بیمارهای دیگری با نامهای گیلن باره و CIDP بوجود می آیند.
گفتیم که به ذهن بشر رسید که از سلاحهای موجود در ارتش سفید برای مقاصد درمانی عجیب و غریب خود استفاده کند. در مورد بیماریهای خود ایمنی انسان موفق به ساخت آنتی بادی هایی شد که سربازان خیانتکار را از بین می برتد. این آنتی بادیها اختصاصی هستند، در واقع مونوکلونال هستند تا آسیبی به سربازان وفادار وارد نشود. این یک موفقیت بزرگ در درمان بیماریهای خود ایمنی مثل ام اس بود. امروزه به مدد چنین داروهایی دیگر هراسی از ام‌اس و بسیاری از بیماریهای خود ایمنی نداریم.
با سلاح  آنتی بادیهای مونوکلونال به جنگ انواع سرطان رفته ایم.
با این مونوکلونالها حتی می توانیم با دشمنان جدیدمان که از قبل با آنها آشنا نبوده ایم و واکسنی برعلیهشان نداشته ایم بخوبی نبرد کنیم. مثل کووید ۱۹ یا همان کرونا. پس چرا این سلاح را بر علیه کرونا بکار نبرده ایم؟ درحال حاضر مشکل بزرگ این اسلحه گران بودن آن است. درواقع تکنولوژی تولید آنها پیچیده و هزینه بر است. روزی اکه این مشکلات حل شوند بشر آسوده تر نفس خواهد کشید!
اما تحول تقریبا جدید استفاده از مونوکلونالها برای درمان هر بیماری است که یک پروتئین کشف شده در ایجاد آن نقش داشته باشد. مثال بارز آن میگرن است. یک پپتید(پپتید قطعه ای از پروتئین است) در میگرن کشف شد که در ایجاد سردرد دخیل است( پپتید مربوط به ژن کلسیتونین). آدمی توانست مونوکلونالهایی برای خنثی کردن اثر این پپتید بوجود بیاورد و داروهای متعددی به یکباره وارد عرصه درمان میگرن شدند. داروهایی مثل ارنوماب( erenumab)، فرمانزوناب(fremanezumab)، گالکانزوماب(galcanezumab) و اپتینزوماب(eptinezumab)،  اثربخشی خوبی در درمان میگرن از خود نشان داده اند. البته بخاطر قیمت بسیار بالا هنوز این داروها در ایران در دسترس نیستند.
اما چیزی که بشدت همه را هیجان زده کرد موفقیت مونوکلونالها در درمان آلزایمر بود.

بزودی مطالب مهمی درباره درمان جدید آلزایمر با مونوکلونالها منتشر می کنیم.

سایت تخصصی مغز و اعصاب دکتر عمادی