"برای آنان که بصورت علمی و اصولی به دنبال توانمندسازی مغز خود هستند"
مقدمه ای بر ماده سفید
در باره قشر خاکستری مغز زیاد شنیده ایم، اما همانطور که در بحث "هوش" گفتیم، افراد باهوشتر قشر خاکستری بیشتری نسبت به دیگران ندارند، بلکه ماده سفید بهتر و با کیفیت تری دارند. رجوع شود به تفاوت هوش زن ها و مردها در همین وبسایت.
قرار نیست با درسهای سنگین مغز و اعصاب مواجه شوید، فقط می خواهم یک آشنایی مختصر با "نورون" که در اصل واحد تشکیل دهنده سیستم عصبی شماست آشنا شوید. یک نورون شامل سه قسمت است: جسم سلول، آکسون و دندریت. ماده سفید که بحث این مقاله است همان آکسون ها و دندریت ها هستند که بدلیل لباس سفیدی که پوشیده اند(غلاف میلین) به این اسم، نامیده می شوند.
اما چرا ماده سفید مهم است؟ فردی را تصور کنید که با یک اسب یا الاغ می خواهد از تهران به شیراز سفر کند. البته این تصور چندان دور از ذهن نیست چون تا صد سال قبل تنها گزینه شما همین بوده است. چند شبانه روز باید در راه باشد و دست آخر خسته و کوفته به مقصد برسد. حالا شما می توانید همین مسافت را با هواپیما ظرف مدت یک ساعت طی کنید. این مفهوم کاری است که ماده سفید انجام می دهد. پوشش میلین سرعت انتقال پیامهای عصبی را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می دهد.
نکته بسیار مهم این است که برای هر کار کوچکی که بخواهید انجام دهید، این پیامهای عصبی باید در شبکه های بسیار پیچیده ای منتقل شوند. و نکته مهمتر اینکه تمام زندگی در مغز ماست که جریان دارد و پایین آمدن سرعت انتقال پیامهای عصبی، جریان زندگی شما را دچار مشکل خواهد کرد.
جایگاه زندگی، مغز ماست.
این ماده سفید یک موجود زنده است و مثل هر موجود زنده هوازی نیاز به اکسیژن و تغذیه دارد. وظیفه ای که به عهده سیستم گردش خون شماست. همین الان که در حال مطالعه این مطلب هستید ممکن است بسیاری از سلولهای مغزی شما دچار کمبود اکسیژن و یا سوء تغذیه باشند، درست مثل گیاهی که به اندازه کافی به آن آب نمی رسد. سرعت انتقال پیامهای عصبی در مغز شما بتدریج کم میشو و شما هم بتدریج از هواپیما پیاده شوه و سوار اتوموبیلی می شوید که آن هم (بدلیل مراقبت ناکافی) هر روز فرسوده تر و ناکاراتر می شود. سرعت پایینتر انتقال پیام یعنی تمرکز و سرعت عمل ذهنی پایینتر، بازیافت کندتر اطلاعات حافظه و فراموشی. پس درمان اصلی مشکلاتی مانند عدم تمرکز و خستگی و پائین بودن انرژی، فراموشی و مشکلات یادگیری در مرحله اول تصحیح خونرسانی به ارگان مسوول آنها در بدن یعنی "مغز" شماست. این خون باید یه کفایت برسد، اکسیژن و مواد غذایی کافی داشته باشد تا سخت افزار شما بخوبی کار کند. برویم سراغ چیزهایی که هارد شما را خراب می کنند: تصلب شرایین، آپنه خواب، میگرن و مواد مضر برای مغز. قبل از ادامه مطلب، ویدئو بسیار مهم و جالب زیر را ببینید:
تصلب شرائین
تجمع چربی در دیواره عروق یا همان تصلب شرایین(آترواسکلروز) از سنین جوانی شروع می شود و در میانسالی شدت می گیرد. اما از آنجا که این فرایند خیلی آهسته انجام می پذیرد شما متوجه هیچ تغییر خاصی در توانایی های مغزی خود نمی شوید. وقتی هم که در چهل سالگی خود را با ۱۸ سالگیتان مقایسه می کنید افت تواناییهای خود را به حساب افزایش سن می گذارید. اما قسمت زیادی از این افت ارتباطی با افزایش سن شما ندارد. شما پیرتر شده اید چون بخوبی از سیستم گردش خون خود مراقبت نکرده اید. در این حالت هم فرمانده(مغز) شما و هم فرمانبرداران(ماهیچه ها، قلب، کلیه ها و هر عضو دیگری) دچار سوء تغذیه، مشکل در دریافت اکسیژن مکفی، و ایراد در دفع سموم هستند. شما جسم خود را خوب مدیریت نکرده اید. موفقیتهای تحصیلی، شغلی، اجتماعی یا مالی داشته اید اما جسم و سلطان آن یعنی جناب مغزتان در محرومیت زیسته است.
رگ سمت راست دچار رسوب چربی در دیواره خود شده است(تصلب شرایین)
حالا به دنبال دارویی برای افزایش حافظه خود هستند. چنین دارویی برای افراد سالم وجود ندارد. البته در مواردی که پای یک بیماری در میان است مثل آلزایمر، یا اضطراب و افسردگی که باعث افت تمرکز و مشکلات حافظه می شوند قطعا داروها یا درمانهایی وجود دارد. بحث ما شما افراد سالم هستید! اولا که دارو و غذایی وجود ندارد که حافظه شما را قویتر کند، دوما اگر هم بود وقتی که مسیر خونرسانی به نورونهایتان را تنگ کرده اید این داروی فرضی دیگر به اندازه کافی به سلولهای مغزتان نخواهد رسید!
کاش مشکل فقط محدود به حافظه و تمرکز بود! هیچگاه فراموش نکنید که تمام زندگی در مغز شماست. از حس شاد بودن گرفته تا رضایت از زندگی. از میل جنسی گرفته تا توانایی عشق ورزیدن. همه اینها محصول مدارات و شبکه های پیچیده و گسترده ای در مغز هستند که برای کارامدی مناسب قبل از هرچیز به، نورونهای سالم و سرحال نیاز دارند. نورونهایی که در مقابل تنگ شدن عروقشان بی تفاوت نشسته ایم.
گاهی هم بخاطر مسدود شدن عروق خونی، قسمتی از ماده سفید می میرد اینجا دیگر مشکل فقط آسیب محدود نیست، سلولهایی از گنجینه مغز شما مرده اند و افسوس که سیستم عصبی ما در مغز، بازسازی نمی شود. دقت کنید اگر یک رگ خونی اصلی مسدود شود، سکته مغزی رخ خواهد داد. در این موارد ماده سفید و خاکستری قسمتی از مغز برای همیشه از دست می رود. و فرد ممکن است برای همیشه تواناییهای حرکتی یک سمت بدن، تعادل، قدرت تکلم، ادراک و شعور و خیلی چیزهای دیگر را از دست بدهد.
البته تنگی های عروق کوچکتر شایعتر از این انسدادهای بزرگ، هستند. اما چون فرد بصورت ناگهانی دچار علامت نمی شود، بسیار کمتر مورد توجه ما قرار می گیرند. چیزی که به آن سکته خاموش هم می گوییم و در مبحث سکته مغزی در همین وبسایت به آن پرداخته ایم.(برای مشاهده مطلب روی لینک زیر کلیک کنید)
نشانه های سکته مغزی
پیشگیری و درمان تصلب شرایین
ساده اماسخت!
ساده چون هیچ دستور پیچیده ای برای این کار وجود ندارد:
کنترل فشار خون
کنترل قند خون
کنترل کلسترول خون
کنترل وزن
عدم استعمال دخانیات
ورزش هوازی
مورد آخر ( ورزش هوازی) البته نقش موثری در کنترل تمام مواردی که گفته شد دارد. همچنین ورزش هوازی یکی از موثرترین درمانهای میگرن هم می باشد. در ادامه خواهیم گفت که میگرن هم می تواند به ماده سفید مغز ما آسیب وارد کند. توصیه می کنیم "ورزش درمانی" میگرن را با کلیک روی لینک زیر ببینید. در آنجا در مورد ورزش هوازی توضیحات لازم ارائه شده است:
درمان میگرن با ورزش
اما به هرحال تغییرشیوه زندگی سخت است، شما باید به تغذیه سالم عادت کنید. پیشنهاد ما الگوی تغذیه ای مدیترانه ایست: مغز ها و حبوبات، میوه و سبزیجات، ماهی و غذاهای دریایی و روغنهای غیر اشباع مانند روغن زیتون و کنجد. سهم چربیهای غیر اشباع و گوشت های فراوری شده(سوسیس و کالبباس) کربوهیدراتهای فاقد سبوس باید ناچیز باشد.
نکته دیگردر مورد دخانیات و خصوصا قلیان است که بطور شایعی بین جوانها استفاه می شود. در واقع تنباکو با مجموع سمومی که دارد از جهات مختلف ماده سفید مغز شما را هدف قرار می دهد. خودش ذاتا نوروتوکسیک است و به نورونهایتان آسیب می زند. با تقشی که در ایجاد تصلب شرائین بازی می کند و با ایجاد اشکال در خونرسانی به مغز از زاویه ای دیگر به ماده سفید آسیب می زند. ریه هایتان را تخریب می کند و با کم کردن اکسیژن خون، نهایتا به مغز پر مصرف شما(گفتیم که مغز چندین برابر هر ارگان دیگری در بدن اکسیژن خرج می کند) ضربه دیگری وارد می کند.
در مورد تصلب شرائین می شود ساعتها حرف زد ولی تنها این تصلب شرایین نیست که در خونرسانی به مغز ایراد ایجاد می کند. استعداد ژنتیکی و برخی بیماریهای ارثی و میگرن هم می توانند ایراداتی در خونرسانی به ماده سفید مغز شما ایجاد کنند و البته باید به آپنه انسدادی حین خواب هم اشاره کنیم که مشکل در اکسیژن رسانی به مغز ایجاد می کند. آپنه خواب اولا بسیار شایع است(حدود یک میلیارد نفر در جهان به درجاتی از آن مبتلا هستند)، ثانیا ما به تازگی متوجه تاثیرات مخرب آن بر ماده سفید شده ایم.
میگرن
میگرن به عنوان یک سردرد عروقی با توجه به شیوع بالایی که در جامعه دارد از دلایل مهم این ایرادات خونرسانی به ماده سفید مغز است. البته میگرن صرفا سردرد نیست و می تواند بصورت سرگیجه، گردن درد، مشکلات گوارشی یا نشانه های دیگری هم بروز کند. رجوع شود به میگرنهای غیر سردردی در همین وبسایت:
میگرن های غیر سردردی از زبان دکتر فرهاد عمادی
بعضی از مسکنهایی هم که مبتلایان به میگرن استفاده می کنند مثل سومانریپتان، ریزاتریپتان و یا مسکنهای ترکیبی حاوی کافئین هم می توانند در تنگی عروق خونی کوچکتر افراد میگرنی سهیم باشند. مشکل وقوی برجسته تر می شود که فرد میگرنی مبتلا به ریسک فاکتورهای تصلب شرائین که در بالا گفتیم هم باشد. مثلا اگر یک فرد مبتلا به میگرن، دخانیات استعمال کند، احتمال ایتلا به سکته مغزی در وی تا ۹ برابر افزایش می یابد. همچنین مصرف داروهای ضد بارداری حاوی استروژن می تواند در انواعی از میگرن موحب نوع خاصی از سکته مغزی به نام ترومبوز سینوس وریدی شود. مطلب مربوط به ترومبوز سینوس وریدی را در لینک زیر ببیتید:
ترومبوز سینوس، مهم اما کمتر شنیده شده
در خصوص میگرن مطالعه مطالب زیر سودمند خواهد بود:
آپنه خواب
در مورد آپنه خواب به تفصیل در فصل مربوطه توضیح داده ایم(روی تصویر زیر کلیک کنید تا مطلب مهم آپنه خواب و ویدئو مربوطه را مشاهده فرمایید)
اما آپنه خواب(وقفه های تنفسی حین خواب) هماتطور که گفتیم بسیار شایع هستند. اگر خواب شبانه، شما را به اندازه کافی سرحال نمی کند، اگر برای داشتن انرژی ناگزیر به مصرف کافئین هستید(چای، قهوه و نوشیدنی های انژری زا)، اگر خروپف می کنید. اگر تمرکز پایین دارید، همه و همه می تواند ناشی از کمبود اکسیژن رسانی به مغزتان در حین خواب باشد.
آپنه خواب، مشکلی که با توجه به شیوع بالا ممکن است شما هم داشته باشید(روی تصویر کلیک کنید)
دوری از مواد مضر برای مغز
یک سری توکسین ها وجود دارند که می توانند برای ماده سفید یا خاکستری مغز ویرانگر باشند. مطالب بسیار مهمی که در باره این توکسین ها باید بدانید، توسط دکتر فرهاد عمادی در فصل مربوطه شرح داده شده اند.
مواد خطرناک برای مغز
